PËR dekada, ishte një e vërtetë e pranuar se aziatikët janë më të shkurtër se amerikanët dhe evropianët.
Por në vitin 2016, një studim prodhoi një bazë të dhënash globale të lartësisë dhe tregoi se si është rritur popullsia botërore në shekullin e kaluar. Është interesante se vendet kanë ritme të ndryshme rritjeje, duke dëshmuar se gjenetika nuk është një faktor i vetëm që përcakton lartësinë.
Botuar në revistën eLife, studimi u koordinua nga studiues të Kolegjit Imperial në Londër në Britani, duke matur lartësitë e burrave dhe grave nga vende të ndryshme që nga viti 1914 me të dhëna të mbledhura nga 18.6 milionë njerëz.
Ai zbuloi se, ndër të tjera, se njerëzit në Japoni janë rritur jashtëzakonisht, më shpejt se çdo vend tjetër në Azi.
Në vitet 1950, për shembull, gjatësia mesatare e burrave japonezë ishte 1.5 m dhe e grave, 1.49 m. Por deri në vitin 2021, kjo u rrit në 1.72 milion për burrat dhe 1.58 milion për gratë. Ky ishte, ndër të tjera, rezultati i një vendi duke marrë seriozisht të ushqyerit, me një standard të marrjes ushqimore dhe një standard të menaxhimit të sigurisë ushqimore për dietat shkollore.
Endokrinologu pediatrik Dr Azriyanti Anuar Zaini thotë se gjatë 100 viteve të fundit, megjithatë, gjatësia mesatare e malajzianëve është rritur me vetëm 10 cm dhe nëse kjo tendencë vazhdon, fëmijët malajzianë nuk do të rriten si të rritur të gjatë.
Të jesh i gjatë nuk ka të bëjë vetëm me shtatin. Studiuesi kryesor i studimit të lartpërmendur të vitit 2016, Majid Ezzati, tha se të qenit më i gjatë lidhet me jetëgjatësinë më të gjatë, rrezik më të ulët të vdekjes së parakohshme dhe një rrezik më të ulët të vdekjes nga sëmundjet kardiovaskulare.
“Prandaj, ne duhet t’i fuqizojmë prindërit që të marrin vendime të informuara për ushqimin e fëmijëve të tyre,” thotë Dr Azriyanti.
Trajtimi i shtatzanisë
Të qenit i gjatë fillon që nga fëmijëria dhe kjo do të thotë të ndërmerret një ndërhyrje efektive për shtatzënësinë – ose të qenit shumë i shkurtër për moshën – që aktualisht prek rreth 30% të fëmijëve malajzianë të moshës zero deri në pesë vjeç.
Disa raste, thotë Dr Azriyanti, i janë paraqitur me vonesë.
“Kam pasur një pacient mashkull që erdhi tek unë kur ishte 17 vjeç, i gjatë vetëm 151 cm. Ai ishte tashmë drejt fundit të pubertetit dhe nuk mund të bëja asgjë për ta ndihmuar të ishte më i gjatë”, thotë ajo.
Pacientja më e shkurtër që ajo kishte ishte 144 cm, gjithashtu në moshën 17 vjeç. “Prindërit duhet të kërkojnë këshilla mjekësore herët nëse mendojnë se fëmija i tyre është i shkurtër për moshën, ose nëse ai ose ajo është më i shkurtri në klasë,” thotë ajo.
“Nëse pacienti vjen herët – rreth gjashtë deri në tetë vjeç – atëherë ne mund të hartojmë diçka dhe rezultati do të jetë më i mirë,” thotë ajo, duke shtuar se ajo gjithashtu ka një paciente femër e cila, në moshën 12 vjeç, është 131 cm e gjatë dhe më e shkurtra në klasën e saj.
“Ndërgjegjësimi (për ngecjen) është më i mirë tani, por disa prindër ende hezitojnë ta sjellin fëmijën e tyre te mjeku, duke menduar se fëmija përfundimisht do të arrijë rritjen.”
Dr Azriyanti thotë se nga mosha zero deri në pesë vjeç, rritja e një fëmije ka të bëjë me të ushqyerit. “Pas kësaj, prindërit mund të dëshirojnë të kontrollojnë për tiroiden ose hormonin e rritjes dhe gjatë pubertetit, hormonet si testosteroni dhe estrogjeni luajnë rolin e tyre për djemtë dhe vajzat, respektivisht,” thotë ajo.
Ajo shton se pesë vitet e para të jetës së një fëmije malajzian monitorohen përmes të dhënave të vaksinimit, por pas kësaj, monitorimi i rritjes së tyre “bie jashtë radarit” kështu që prindërit duhet të vazhdojnë të monitorojnë rritjen dhe të marrin këshilla mjekësore nëse shqetësohen për gjatësinë e fëmijës së tyre. .
“Krahasoni gjatësinë e fëmijës tuaj me shokët e klasës dhe futini nëse jeni të shqetësuar. Besoni instinkteve tuaja dhe kontrolloni referencën standarde të Organizatës Botërore të Shëndetësisë (OBSH) për gjatësinë dhe peshën e fëmijëve dhe krahasoni leximin me atë të fëmijës suaj.”
“Nëse fëmija juaj është brenda një diapazoni ideal të peshës, mbajeni këtë përndryshe gjatësia e tij ose e saj do të dobësohet,” thotë ajo.
Hormoni i rritjes lirohet gjatë gjumit, prandaj fëmijët duhet të flenë herët dhe të kenë orar të rregullt të gjumit.
Arritja e rritjes optimale
Tre faktorë – ushqimi, stërvitja dhe gjumi – janë në lojë në rritjen e një fëmije, thotë Dr Azriyanti. “Këta janë faktorë të modifikueshëm që ndikojnë në rritjen që prindërit mund të ndryshojnë.”
“Është e rëndësishme që një fëmijë të ketë orar të rregullt të gjumit, sepse gjatë gjumit lirohet hormoni i rritjes. Nëse një fëmijë fle gjatë, kjo do të thotë se ai ose ajo gëzon atë rritje të shumëfishtë të hormonit të rritjes që është e rëndësishme për rritjen,” shton ajo.
“Ushtrimi është një tjetër faktor i rëndësishëm për rritjen. Ndihmon fëmijën të flejë më mirë gjatë natës dhe dyfishon kulmin e rritjes së hormoneve.”
Në kundërshtim me besimin tradicional, lëkundja në një bar majmuni nuk e bën një fëmijë më të gjatë. “Por ushtrimet gravitacionale si vrapimi, ecja ose kapërcimi mund të ndihmojnë,” thotë ajo.
Kur bëhet fjalë për ushqimin, të ngrënit e duhur është po aq i rëndësishëm sa të hani rregullisht. Ajo u sugjeron prindërve që të hanë seriozisht. “Në vend që të ushqejnë një fëmijë ndërsa ai ose ajo është duke luajtur, prindërit duhet t’i edukojnë ata që të ulen në tryezën e ngrënies dhe të hanë me familjen. Kur një fëmijë ha ndërsa sytë janë ngjitur pas ekranit, ai ose ajo nuk e ka mendjen të hajë”, thotë ajo.
“Ushqyerja e një fëmije me proteina të mjaftueshme si nga burimet shtazore ashtu edhe ato bimore i ndihmon fëmijët të rriten gjithashtu. Sigurohuni që raporti i proteinave me karbohidratet të jetë proporcional,” shton ajo.
Menaxherja globale e ushqimit të Danone, Dr Yvonne Yee Siang Tee, thotë se është e rëndësishme të ritrajnohen fëmijët që hanë me kujdes, për të rritur shumëllojshmërinë e ushqimeve që hanë.
“Më e rëndësishmja, prindërit duhet të jenë modele të mira sepse fëmijët kopjojnë atë që shohin,” thotë ajo. “Prindërit duhet gjithashtu t’i inkurajojnë fëmijët të përfshihen me ushqimin dhe të mos bëjnë bujë nëse fëmijët ngatërrojnë tryezën e ngrënies. Përqendrohuni te qëllimi afatgjatë, i cili është njohja e fëmijëve me një shumëllojshmëri ushqimesh”, thotë ajo.
“Në fund të ditës, ne të gjithë duhet t’i kthehemi ushqimit bazë me një ushqim të ekuilibruar dhe të larmishëm në pjatë,” thotë ajo.
“Dhe kur bëhet fjalë për rritjen e fëmijëve, prindërit duhet të dinë se gjenet luajnë një rol, por ushqimi luan një rol më të madh,” përfundon Dr Azriyanti.