I mos shpenzoni shumë kohë duke u shqetësuar për një pleqëri të vetmuar. Me mbylljen e ditëlindjes sime të 61-të, tetë vjet në një martesë shumë të lumtur, kam një grua, dy njerka adoleshente, një vajzë më të madhe nga një ish, një nip dhe katër vëllezër e motra. Shumica prej tyre të paktën më tolerojnë; disa madje më thonë se më duan. Por ndoshta po e marr shumë si të mirëqenë. Njerëzit vdesin, ndahen, bien jashtë – dhe kushdo që më njeh do t’ju thotë se mund të jem shumë irritues.
Pas pesëmbëdhjetë apo 20 vjetësh, nuk është e paimagjinueshme që asnjë nga familja ime të mos dëshirojë të ketë shumë të bëjë me mua.
Sa i përket miqve të mi të ngushtë, disa prej të cilëve i njoh për më shumë se 40 vjet, mirë, a) ata padyshim që po kalojnë pak dhe b) Unë kam bërë një punë të tmerrshme për të mbajtur kontakte me ta. Po me bllokimet dhe duke hequr dorë nga pijet alkoolike, pothuajse kam harruar se si të shoqërohem. Pothuajse katër vjet pasi ndalova së piri, nuk kam frikë nga rikthimi, por njeriu i matur e ka pak më të vështirë të shijojë pijet apo baret e verës dhe ka pak për të thënë për veten e tij. Kur ndihem bamirës, i kujtoj vetes se ai gjithashtu ka më pak gjasa t’i japë fund bolloqeve në mbrëmje.
Ndoshta do të mbetem me një ose dy qen. Kjo mund të mos jetë aq e keqe. Unë jam konvertuar me vonesë në kauzën e çuditshme, por gjatë gjashtë viteve të fundit kam pasur fatin të kujdesem për dy shpëtimtarë rumune. Sienna, një stafist-dalmat kokëfortë, dhe Stevi, një çerek alsaciane me bisht, janë gjithmonë të lumtur të më shohin, gjithmonë shoqëri e mirë. Unë flas me ta më shumë se sa ju mund të mendoni të shëndetshëm. A është gabim të quash një qen të dashur?
Thjesht nga kurioziteti (unë flas me qentë!), vendosa të shoh se si renditem tani në shkallën e vetmisë së UCLA, e prezantuar në 1978 dhe, pas disa rishikimeve, ende një nga masat më të njohura. Sa shpesh ndihem vetëm, pyet testi online. Asnjëherë, rrallë, ndonjëherë, shpesh? Sa shpesh ndjej se interesat dhe idetë e mia nuk ndahen nga ata që më rrethojnë? Asnjëherë, rrallë, ndonjëherë, shpesh? Njëzet pyetje si kjo dhe unë shënoj 37 nga 80 të mundshme. Kjo përfaqëson një shkallë “të moderuar” vetmie, në krahasim me “të ulët”, “mesatarisht të lartë” ose “të lartë”. Kjo është pak më keq nga sa prisja. Stevie, Sienna, nuk po e tërheq peshën.
Ndoshta duhet të kuptojmë se çfarë nënkuptojmë me vetminë, në krahasim me vetminë, vetminë, izolimin social, shkëputjen, etj. Për Henry Rollins, ish-frontmeni i Black Flag, i kthyer në shkrimtar, është diçka që “i shton bukurinë jetës. Bën një djegie të veçantë në perëndim të diellit dhe e bën ajrin e natës të nuhasë më mirë.” Unë do ta paraqes atë nën Nonsense poetike. Fushata për t’i dhënë fund Vetmisë (CEL), më e dobishme, e përkufizon atë si “një ndjenjë subjektive, e padëshiruar e mungesës ose humbjes së shoqërimit. Ndodh kur ka një mospërputhje mes sasisë dhe cilësisë së marrëdhënieve shoqërore që kemi dhe atyre që duam.”
Kjo mospërputhje mund të shkatërrojë jetë, veçanërisht kur rritemi, korrësi i zymtë kalon nëpër të dashurit tanë dhe dalja në pension ose dobësia zhbë të gjitha lidhjet e dobëta që vijnë me udhëtimin e përditshëm ose dyqanin javor. Pothuajse 4 milionë britanikë janë kronikisht të vetmuar, sipas CEL, që do të thotë se ata ndihen kështu “shpesh ose gjithmonë”. Në vitin 2022, Michael, një 58-vjeçar që kishte humbur nënën e tij disa vjet më parë, i tha Fondacionit të Shëndetit Mendor se jeta e tij ishte “si të ishte në një ishull të shkretë”. “Kur ke dikë që të kupton vërtet,” tha ai, “i cili me të vërtetë të merr në një mënyrë më të thellë se njerëzit e tjerë, kur e humbet atë person është një vrimë.”
“Njerëzit që janë shpesh ose gjithmonë të vetmuar,” vuri në dukje fondacioni, “kanë një rrezik më të lartë për të zhvilluar probleme të caktuara të shëndetit mendor, të tilla si ankthi dhe depresioni. Kjo lloj vetmie shoqërohet gjithashtu me rritje të mendimeve për vetëvrasje.”
Nuk është e çuditshme që një manifestim i mjerimit inkurajon një tjetër. Por vetmia është po aq e keqe për trupin tonë sa është për mendjen tonë. Mjeku më i lartë i SHBA-së, kirurgu i përgjithshëm Vivek Murthy, është aq i shqetësuar sa vitin e kaluar ai lëshoi një paralajmërim urgjent për “epideminë” e vetmisë dhe izolimit social. (Këto nuk janë krejt e njëjta gjë, megjithëse ka një mbivendosje të madhe. Izolimi social përshkruan mungesën objektive të lidhjeve sociale, ndërsa vetmia ka të bëjë me perceptimin. Mund të jesh i vetmuar pa qenë i izoluar shoqërisht – dhe, nëse je me fat, ves anasjelltas.)
Murthy nuk ia prishi fjalët. “Vetmia dhe izolimi social rrisin rrezikun për vdekje të parakohshme me 26% dhe 29% respektivisht”, shkroi ai. “Më gjerësisht, mungesa e lidhjeve sociale mund të rrisë rrezikun për vdekje të parakohshme po aq sa pirja e duhanit deri në 15 cigare në ditë. Për më tepër, lidhja e dobët ose e pamjaftueshme sociale shoqërohet me një rrezik të shtuar të sëmundjeve, duke përfshirë një rritje prej 29% të rrezikut të sëmundjeve të zemrës dhe një rritje prej 32% të rrezikut për goditje në tru. Për më tepër” – po na llastoni, Dr Murthy – “është e lidhur me rrezikun e shtuar për ankth, depresion dhe çmenduri. Për më tepër, mungesa e lidhjes sociale mund të rrisë ndjeshmërinë ndaj viruseve dhe sëmundjeve të frymëmarrjes.”
Vetmia mund të godasë në çdo moshë: Joe Harrison, një menaxher fushate për Marmalade Trust, shoqata bamirëse që organizon Javën aktuale të Ndërgjegjësimit për Vetminë, e përshkruan atë si “një ndjenjë e natyrshme që zbehet dhe rrjedh gjatë gjithë jetës sonë”. Sipas studiuesve nga Shkolla e Mjekësisë Feinberg e Universitetit Northwestern të SHBA-së, ajo ndjek një lloj kurbë në formë U-je, me një kulm në moshën madhore, një lug në mes të moshës, pastaj një rritje tjetër pas 60, duke u bërë veçanërisht e pjerrët rreth 80.
Duke parë prapa, momentet e mia më të vetmuara ishin në adoleshencën dhe të 20-at e mia – në shkollë, në vitin e parë larg shtëpisë në universitet, si asistente angleze në Francë, gjatë disa marrëdhënieve të pakënaqura. Ndihesha shumë më e lidhur me botën në të 40-at e mia, edhe pse jetoja kryesisht vetëm, në një kasolle në majë mali ku mund të shkoja për ditë të tëra pa parë një njeri tjetër.
Ka diçka veçanërisht brutale në lidhje me vetminë që të bie në sy në të 70-at, 80-at ose 90-at, kur ka kaq pak kohë për ta kaluar atë. Duket kaq përfundimtare. Si e kuptoni vëzhgimin e Ruth Lowe se “3 milionë të moshuar thonë se TV apo radio është burimi kryesor i tyre i shoqërisë”? Lowe është drejtuesja e shërbimeve të vetmisë për Age UK, dhe shumë nga faktorët e rrezikut që ajo përmend duken më të vështirë sesa, të themi, vendosja në një shkollë të re ose një punë tjetër.
“Gjëra të tilla si humbja, të kesh kushte të shëndetit fizik dhe mendor ose nevoja për t’u kujdesur për një të dashur nënkuptojnë se të moshuarit janë shumë të rrezikuar nga vetmia,” thotë Lowe. “Dhe ndryshimet e tjera të jetës, të tilla si humbja e gjërave që shumë prej nesh i konsiderojnë si të mirëqena – si shikimi dhe dëgjimi i mirë, ose aftësia për të ecur në dyqane – mund të çojë në kalimin e orëve të panumërta vetëm pa askënd për të folur dhe duke përfunduar duke u ndjerë i izoluar dhe i padukshëm.” Kjo është arsyeja pse Age UK ka një drejtues aktual të shërbimeve të vetmisë, si dhe një linjë ndihmëse 24-orëshe të linjës së argjendtë për moshën mbi 55 vjeç, një shërbim miqësie telefonike dhe miqësi ballë për ballë.
Pyes veten se sa keq do të kalonin gjërat përpara se të pranoja se kisha nevojë për ndihmë. Mark Rowland, shefi ekzekutiv i Fondacionit të Shëndetit Mendor, thotë se shumë prej nesh luftojnë të pranojnë se jemi të vetmuar, madje edhe për veten tonë. “Ka ende një stigmë të jashtëzakonshme,” thotë ai. “Si shoqëri ne jemi më të fragmentuar, ka faktorë që individualisht nuk mund t’i kontrollojmë, por ne e përvetësojmë shkakun e vetmisë si një defekt i personalitetit tonë – nuk jemi mjaftueshëm interesantë, nuk jemi mjaftueshëm të vlefshëm. Kjo mund të zhvillohet në një spirale të mungesës së besimit dhe tërheqjes.” Me fjalë të tjera, ndihesh i vetmuar, shmang njerëzit e tjerë, ndihesh më i vetmuar…
Për të cituar sërish Majkëllin, vetmia është “gërryese”, “të ha vetë-imazhin tënd”, “të bën të vësh në dyshim vlerën e jetës tënde”.
Siç mësova nga përvoja ime e shumë kohë më parë e depresionit, kur kalova muaj duke menduar se gjithçka rreth meje po copëtohej, në vend të mendjes sime, emërtimi i asaj që po ndjeni mund të jetë hapi i parë për të bërë diçka për të. “Një nga mesazhet që duam të përcjellim,” thotë Rowland, “është se vetmia nuk është e pakapërcyeshme në asnjë fazë të jetës. Por është shumë e vështirë kur është, le të themi, duke u ndryshkur në jetën tuaj mendore dhe emocionale pa e përmendur atë. Sjellja e saj në dritë dhe ndarja e saj me veten dhe më pas me të tjerët është me të vërtetë hapi i parë për të thyer atë cikël.”
Një plan për vetminë
Tetë sugjerime nga Fondacioni i Shëndetit Mendor:
Mundohuni të jeni të zënë
Kjo mund të përfshijë një hobi të tillë si kopshtari, të shkoni në palestër apo edhe të rregulloni dollapët e kuzhinës, bashkim pjesësh figure, puzzles ose thurje. Aktivitetet e vogla mund t’ju japin energji dhe ndjenja pozitive. Është e rëndësishme që këto gjëra të jenë argëtuese ose përmbushëse – jini të kujdesshëm për të punuar shumë ose për të parë shfaqje televizive thjesht si një shpërqendrim. Kjo vetëm do të vonojë ose shtypë ndjenjat tuaja dhe në fakt mund ta përkeqësojë shëndetin tuaj mendor.
Stimuloni mendjen tuaj
Kjo mund të përfshijë marrjen e kurseve ose dëgjimin e podkasteve për çdo gjë, nga komedia te fitnesi. Vetëm duke dëgjuar zërin e dikujt që ju pëlqen mund t’ju ndihmojë të ndiheni më pak të vetmuar.
Lëviz
Ushtrimet fizike mund të ndihmojnë me vetminë. Mund të jetë po aq e thjeshtë sa të bëni një shëtitje në park kur ndiheni pak të mbingarkuar. Përndryshe, ju mund të dëgjoni muzikë dhe kërceni në dhomën tuaj të ndenjes. (Megjithatë, jini të vetëdijshëm për fqinjët tuaj.)
Mundohuni të komunikoni me njerëzit që takoni
Mund të jetë e vështirë të flasësh me të tjerët kur ndihesh i vetmuar. Sidoqoftë, përpjekja për t’u lidhur me njerëzit që takoni gjatë ditës tuaj mund të jetë e dobishme. Edhe të bini në sy dhe t’i thoni “Përshëndetje” gjatë ecjes mund t’ju bëjë të ndiheni më mirë. Duke ndarë një përshëndetje të sjellshme, mund të gjeni se i jepni edhe dikujt tjetër një ngritje.
Gjeni njerëz që ju ‘kuptojnë’
Ka përfitime të mëdha në gjetjen e njerëzve që kanë përjetuar përvoja të ngjashme me ju. Kërkoni lidhje në grupe lokale ose në mediat sociale.
Kaloni kohë me kafshët shtëpiake
Jo vetëm që kafshët na ofrojnë dashuri dhe mbështetje të pakushtëzuar; ato gjithashtu ndihmojnë për t’i dhënë strukturë ditëve tona dhe madje na inkurajojnë të dalim dhe të lidhemi me të tjerët. Ndërveprimi me kafshët shtëpiake është treguar gjithashtu se ndihmon në uljen e niveleve të stresit.
Mundohuni të përdorni mediat sociale në një mënyrë pozitive
Mediat sociale mund të ndihmojnë shëndetin tuaj mendor – ose ta dëmtojnë atë. Përpiquni të gjeni komunitete dixhitale që ndajnë interesat dhe pasionet tuaja. Më e rëndësishmja, jini të vetëdijshëm se si ndiheni kur përdorni mediat sociale dhe përqendrohuni në tema dhe aktivitete që funksionojnë më mirë për ju.
Terapitë e të folurit mund të ndihmojnë
Terapia e të folurit mund të jetë e vështirë për t’u marrë – por nëse mund të gjeni një këshilltar ose terapist, kjo do t’ju ofrojë një hapësirë të sigurt për të punuar me ndjenjat dhe mendimet tuaja pa gjykim. Shikoni burimet tuaja lokale në faqen e internetit të NHS.