Truri bën shumë mbeturina. Tani shkencëtarët mendojnë se e dinë se ku shkon: Të shtëna

Rreth 170 miliardë qeliza janë në tru, dhe teksa kryejnë detyrat e tyre të rregullta, ato prodhojnë mbetje – shumë prej tyre. Për të qëndruar i shëndetshëm, truri duhet të lajë të gjitha ato mbeturina. Por se si e bën saktësisht këtë ka mbetur një mister.

Tani, dy ekipe shkencëtarësh kanë publikuar tre punime që ofrojnë një përshkrim të detajuar të sistemit të heqjes së mbeturinave të trurit. Vështrimet e tyre mund t’i ndihmojnë studiuesit të kuptojnë, trajtojnë dhe ndoshta parandalojnë më mirë një gamë të gjerë çrregullimesh të trurit.

Punimet, të gjitha të botuara në revistë Natyra, sugjerojnë që gjatë gjumit, valët e ngadalta elektrike e shtyjnë lëngun rreth qelizave nga thellësia e trurit në sipërfaqen e tij. Atje, një ndërfaqe e sofistikuar lejon që produktet e mbeturinave në atë lëng të përthithen në qarkullimin e gjakut, i cili i çon ato në mëlçi dhe veshkat për t’u hequr nga trupi.

Një nga produktet e mbeturinave është amiloidi, substanca që formon pllaka ngjitëse në trurin e pacientëve me sëmundjen Alzheimer.

Ka prova në rritje se në sëmundjen e Alzheimerit, sistemi i heqjes së mbeturinave të trurit është i dëmtuar, thotë Jeffrey Iliff, i cili studion sëmundjet neurodegjenerative në Universitetin e Uashingtonit, por nuk ishte pjesë e studimeve të reja.

Gjetjet e reja duhet t’i ndihmojnë studiuesit të kuptojnë saktësisht se ku është problemi dhe ndoshta ta rregullojnë atë, thotë Iliff.

“Nëse rivendosim kullimin, a mund të parandalojmë zhvillimin e sëmundjes së Alzheimerit? ai pyet.

Një histori e shkurtër e larjes së trurit

Studimet e reja vijnë më shumë se një dekadë pasi Iliff dhe Dr. Maiken Nedergaard, një shkencëtar danez, propozuan për herë të parë që lëngjet e qarta brenda dhe rreth trurit janë pjesë e një sistemi për të larë produktet e mbeturinave.

Shkencëtarët e quajtën atë sistemi limfatik, një dremitje në sistemin limfatik të trupit, i cili ndihmon në luftimin e infeksionit, ruajtjen e niveleve të lëngjeve dhe filtrimin e produkteve të mbeturinave dhe qelizave jonormale.

Të dy sistemet funksionojnë si hidraulika në një shtëpi, thotë Jonathan Kipnis nga Universiteti i Uashingtonit në St. Louis, një autor i dy prej punimeve të reja.

“Ju keni gypat e ujit dhe tubacionet e ujërave të zeza,” thotë Kipnis. “Kështu që uji hyn i pastër, dhe më pas lani duart dhe uji i ndotur del jashtë.”

Por sistemi limfatik përdor një rrjet tubash të hollë që transportojnë mbetjet në qarkullimin e gjakut. Trurit i mungojnë këto tuba.

Pra, shkencëtarët kanë shpenzuar dekada duke u përpjekur t’i përgjigjen një pyetjeje themelore, thotë Kipnis: “Si e bën një molekulë mbeturinash nga mesi i trurit deri në kufijtë e trurit” dhe përfundimisht jashtë trupit?

Një pjesë e përgjigjes erdhi në 2012 dhe 2013, kur Iliff dhe Nedergaard filluan të propozonin sistemin glimphatik. Ata treguan se te kafshët në gjumë, lëngu cerebrospinal fillon të rrjedhë shpejt nëpër tru, duke nxjerrë jashtë mbeturinat.

Por çfarë po e shtynte lëngun? Dhe si po transportonte mbetjet përtej barrierës që zakonisht ndan indet e trurit nga qarkullimi i gjakut?

Valë që lajnë

Kipnis dhe ekipi i tij filluan të shikonin se çfarë po bënte truri ndërsa flinte. Si pjesë e kësaj përpjekjeje, ata matën fuqinë e një valë të ngadaltë elektrike që shfaqet gjatë gjumit të thellë te kafshët.

Dhe ata kuptuan diçka: “Duke matur valën, ne po matim edhe rrjedhën e lëngut intersticial”, lëngu që gjendet në hapësirat përreth qelizave, thotë Kipnis.

Doli se valët po vepronin si një sinjal, duke sinkronizuar aktivitetin e neuroneve dhe duke i transformuar ato në pompa të vogla që shtyjnë lëngun drejt sipërfaqes së trurit, raportoi ekipi në shkurt në revistën. Natyra.

Në një punim të dytë të botuar në të njëjtin numër të Natyranjë ekip i udhëhequr nga shkencëtarët në Institutin e Teknologjisë në Massachusetts siguroi më shumë prova se valët e ngadalta elektrike ndihmojnë në pastrimin e mbeturinave.

Ekipi përdori minj që zhvillojnë një formë të Alzheimerit. Ata i ekspozuan këta minj ndaj shpërthimeve të zërit dhe dritës që ndodhin 40 herë në minutë.

Stimulimi nxiti valët e trurit tek kafshët që ndodhën në të njëjtën frekuencë, të ngadaltë.

Testet treguan se valët rritën rrjedhën e lëngut të pastër cerebrospinal në tru dhe rrjedhjen e lëngut të ndotur jashtë trurit. Ata treguan gjithashtu se lëngu mbante amiloid, substanca që grumbullohet në trurin e pacientëve me Alzheimer.

Në një punim të botuar disa javë më parë, Kipnis kishte treguar se si mbetjet, përfshirë amiloidin, dukej se po kalonin membranën mbrojtëse që zakonisht izolon trurin.

Kipnis dhe ekipi i tij u përqendruan në një venë që kalon nëpër këtë membranë.

“Rreth venës ke një mëngë, e cila nuk mbyllet kurrë plotësisht”, thotë ai. “Aty po del (lëngu cerebrospinal)” dhe transferon mbeturinat në sistemin limfatik të trupit.

Nga minjtë te njerëzit

Së bashku, studimet e reja sugjerojnë se funksionimi i sistemit të pastrimit të mbetjeve të trurit kërkon dy hapa të veçantë: një për të shtyrë mbeturinat në lëngun cerebrospinal që rrethon trurin dhe një tjetër për ta zhvendosur atë në sistemin limfatik dhe përfundimisht jashtë trupit.

“Ne i kemi përshkruar ato veçmas,” thotë Iliff, “por nga një këndvështrim biologjik, ato pothuajse me siguri janë të lidhura.”

Iliff thotë se shumë nga gjetjet e reja te minjtë ende duhet të konfirmohen te njerëzit.

“Dallimet anatomike midis një brejtësi dhe një njeriu,” thotë ai, “ato janë mjaft thelbësore.”

Por ai thotë se rezultatet janë në përputhje me hulumtimet mbi atë që çon në çrregullime neurodegjenerative si Alzheimer.

Studiuesit e dinë se sistemi i pastrimit të mbetjeve të trurit mund të dëmtohet nga mosha, lëndimet dhe sëmundjet që bllokojnë enët e gjakut në tru.

“Të gjithë këta janë faktorë rreziku për sëmundjen e Alzheimerit”, thotë Iliff.

Largimi i dëmtuar i mbeturinave mund të jetë gjithashtu një faktor në sëmundjen e Parkinsonit, dhimbje koke dhe madje edhe depresion, thotë Iliff. Pra, gjetja e mënyrave për të ndihmuar trurin të pastrohet – ndoshta duke nxitur ato valë të ngadalta elektrike – mund të parandalojë një sërë çrregullimesh.