Ndërsa çmenduria është shumë më e zakonshme tek të rriturit e moshuar, qindra mijëra njerëz diagnostikohen me demencë të fillimit të të rinjve (YOD) çdo vit – dhe një studim i gjerë hedh një dritë të konsiderueshme mbi arsyen.
Shumica e kërkimeve të mëparshme në këtë fushë kanë parë gjenetikën e transmetuar nëpër breza, por këtu, ekipi ishte në gjendje të identifikonte 15 faktorë të ndryshëm të stilit të jetesës dhe shëndetit që lidhen me rrezikun YOD.
“Ky është studimi më i madh dhe më i fuqishëm i këtij lloji i kryer ndonjëherë,” tha epidemiologu David Llewellyn nga Universiteti i Exeter në MB.
“Në mënyrë emocionuese, për herë të parë zbulon se ne mund të jemi në gjendje të ndërmarrim veprime për të zvogëluar rrezikun e kësaj gjendjeje dobësuese, duke synuar një sërë faktorësh të ndryshëm.”
Ekipi hulumtues analizoi të dhënat e mbledhura për 356,052 njerëz të moshës nën 65 vjeç në MB. Statusi i ulët socio-ekonomik, izolimi social, dëmtimi i dëgjimit, goditja në tru, diabeti, sëmundjet e zemrës dhe depresioni ishin të gjitha të lidhura me një rrezik më të lartë të YOD.
Mungesa e vitaminës D dhe nivelet e larta të proteinës C-reaktive (e prodhuar nga mëlçia në përgjigje të inflamacionit) nënkuptonin gjithashtu një rrezik më të lartë, siç ndodhi me dy nga variantet e gjenit ApoE4 ε4 (një skenar gjenetik tashmë i lidhur me sëmundjen e Alzheimerit).
Studiuesit e përshkruan marrëdhënien midis alkoolit dhe YOD si “komplekse”. Ndërsa abuzimi me alkoolin çoi në një rrezik të shtuar, pirja e moderuar ose e rëndë lidhet me një rrezik të reduktuar – ndoshta sepse njerëzit në këtë grup të dytë janë zakonisht më të shëndetshëm në përgjithësi (mbani parasysh se ata që abstenojnë nga alkooli shpesh e bëjnë këtë për arsye mjekësore).
Nivelet më të larta të edukimit formal dhe dobësia më e ulët fizike (e matur përmes forcës më të lartë të kapjes së duarve) u shoqëruan gjithashtu me një rrezik më të ulët YOD. E gjithë kjo ndihmon për të plotësuar disa nga boshllëqet e njohurive rreth YOD.
“Ne e dinim tashmë nga kërkimet mbi njerëzit që zhvillojnë demencë në moshë më të madhe se ka një sërë faktorësh rreziku të modifikueshëm,” tha neuroepidemiologu Sebastian Köhler nga Universiteti i Mastrihtit në Holandë.
“Përveç faktorëve fizikë, një rol të rëndësishëm luan edhe shëndeti mendor, duke përfshirë shmangien e stresit kronik, vetmisë dhe depresionit”.
Ndërsa rezultatet nuk vërtetojnë se çmenduria shkaktohet nga këta faktorë, ato ndihmojnë në krijimin e një tabloje më të detajuar. Si gjithmonë në këtë lloj hulumtimi, njohja e më shumë rreth shkaqeve mund të ndihmojë në zhvillimin e trajtimeve më të mira dhe masave parandaluese.
Shumë nga këta faktorë janë të modifikueshëm, gjë që ofron më shumë shpresë për ata që punojnë për të gjetur mënyra për të mposhtur demencën sesa thjesht ta menaxhojnë atë. Në fund të fundit, çmenduria mund të jetë diçka për të cilën mund të zvogëlojmë rrezikun duke jetuar jetë më të shëndetshme.
“Demenca e fillimit të ri ka një ndikim shumë serioz, sepse njerëzit e prekur zakonisht kanë ende një punë, fëmijë dhe një jetë të zënë,” tha neuroshkencëtari Stevie Hendriks, nga Universiteti i Mastrihtit.
“Shkaku supozohet shpesh të jetë gjenetik, por për shumë njerëz ne nuk e dimë saktësisht se cili është shkaku. Kjo është arsyeja pse ne kemi dashur të hetojmë edhe faktorë të tjerë rreziku në këtë studim.”
Hulumtimi është publikuar në JAMA Neurologji.
Një version i këtij artikulli u botua për herë të parë në janar 2024.